Stoomlocomotieven - Nederland: boeken - historie

Lodewijk Derens - Nederlands eerste spoorwegfotograaf, 1880-1956

Lodewijk - of Lou - Derens (1880-1956) is in Nederland de eerste fotograaf geweest die zo veel mogelijk de Nederlandse stoomlocomotieven van zijn tijd heeft gefotografeerd en gedocumenteerd. Zijn eerste opnamen zijn uit 1894. Hij ging door met fotograferen tot na de Tweede Wereldoorlog, met het zwaartepunt van zijn activiteiten in de jaren tussen 1910 en 1938.

Voor Nederland is zijn werk van groot belang, vooral ook omdat sommige stoomlocomotieven die op het punt stonden te worden gesloopt, op deze manier door hem - vaak als enige - voor het nageslacht zijn vastgelegd.

Hij was niet alleen actief in Nederland, ook in het omringende Europese buitenland heeft hij in diezelfde jaren gefotografeerd, wat bijzondere en fraaie beelden heeft opgeleverd. België, Frankrijk, Engeland, Duitsland en Oostenrijk waren het doel van zijn reizen tussen 1910 en 1934 en ook daar heeft hij interessante opnamen weten te maken.

De naam Derens is in kringen van liefhebbers van de geschiedenis en ontwikkeling van de stoomlocomotief niet onbekend. Een aantal van zijn foto's zijn al eerder gebruikt, maar hier worden veel tot nog toe niet bekende foto's voor het eerst afgedrukt.
Zo wordt met dit boek de naam en het werk van Lodewijk Derens in brede kring bekend.

Stoom bij NS in de jaren dertig: Nederlandse stoomlocomotieven door Britse fotografen geportretteerd

In de jaren dertig van de twintigste eeuw bezochten Britse spoorwegliefhebbers ons land om stoomlocomotieven van NS te fotograferen. De uitstraling van het Nederlandse rollend materieel deed hen in veel opzichten denken aan de locomotieven op het eigen spoorwegnet. En niet onterecht.
De foto's die de Britten hier maakten waren van sublieme kwaliteit. Veertig jaar na hun bezoek waren sommige afdrukken (bijgesneden en op klein formaat) te koop in de zogenoemde Photomatic-collectie. Daarnaast is er de weinig bekende negatiefverzameling van fotograaf Ransome-Wallis, die zich nu in het National Railway Museum te York bevindt.

Her en der is een aantal Britse foto's voor publicaties gebruikt, maar een alomvattend fotografisch verslag van wat de Britten hier op de gevoelige plaat hebben vastgelegd ontbrak tot nu toe. Daarin brengt "Stoom bij NS in de jaren dertig" nu verandering.
Dit boek toont talloze, nooit eerder gepubliceerde foto's en presenteert ze ook in een samenhang, voorzien van veel gegevens die vroeger niet bekend waren. En juist omdat de Britten indertijd fraaie, scherpe opnamen hebben gemaakt, komen die foto's op groot formaat tot hun recht. Hiermee wordt een eerbetoon gebracht aan de Britse fotografen, die ons met hun prachtige foto's een kijkje laten nemen in een tijd dat de stoomtractie weliswaar al op haar retour was maar nog lang niet gemist kon worden.

Stoomtractie bij de Nederlandse Spoorwegen 1944-1958

Dit boek biedt een historisch overzicht, zowel in tekst als beeld, van de stoomlocomotieven die in Nederland na de Tweede Wereldoorlog in gebruik waren. Na de bevrijding van het zuiden van Nederland beleefde de stoomtractie een kortstondige opleving. Met het elektrische en dieselelektrische materieel van de NS vrijwel volledig vernietigd of verwijderd, rustte de last van de wederopbouw volledig op de stoomlocomotieven.

De terugkeer naar stoom was echter van korte duur. De NS had weinig keus dan door te gaan met elektrificatie, gezien de dringende behoefte aan vervanging van het stoomlocomotiefpark. De beperkte kracht en efficiëntie van de stoomlocomotieven, samen met problemen in de kolenbevoorrading, leidden tot ongekende moeilijkheden.
Bovendien was het werk op de stoomlocomotief zwaar en vuil, waarbij altijd twee personen aanwezig moesten zijn: de stoker (leerling) en de machinist (meester).
De oorspronkelijke planning van de NS was dat de laatste stoomlocomotief in 1962 zou rijden, maar dit gebeurde eerder dan verwacht. Op 7 januari 1958 reed de NS 3737 officieel de laatste stoomrit, vier jaar eerder dan gepland.

Locomotieven van de Deutsche Reichsbahn bij de Nederlandsche Spoorwegen 1944-1949

De gevolgen van de spoorwegstaking, uitgeroepen op 17 september 1944, waren ingrijpend. Materieel en goederen verdwenen over de oostgrens of werden systematisch vernield. Vanaf die datum werden de Nederlandse spoorwegen beheerd door de Deutsche Reichsbahn als integraal onderdeel van het Duitse spoorwegnet.

Na de doortocht van geallieerde legers in september 1944 kwam beneden de grote rivieren geleidelijk aan de exploitatie van het spoorwegbedrijf weer op gang. Ondanks de oorlogsvoering en beperkte middelen werd met improvisatie gepoogd het spoorwegvervoer te herstellen.

Na de Duitse capitulatie op 5 mei 1945 kwam het westen van Nederland op 7 mei 1945 onder gezag van NS. Vanaf die datum begon, zij het met de nodige uitdagingen, de wederopbouw van het zwaar beschadigde spoorwegbedrijf. In deze moeilijke maanden werden ook de achtergebleven Duitse locomotieven tijdelijk ingezet.

Martin van Oostrom beschrijft met Nederlandse en Duitse bronnen de achtergronden, standplaatsen en dienst van de locomotieven van de Deutsche Reichsbahn bij NS vanaf 1944 tot het vertrek van de laatste locomotief in 1949. Het boek is rijk geïllustreerd met unieke foto's en documenten.